اگر حمل ونقل جاده ای سلطان جابه جایی داخلی و معیار تولید ناخالص ملی باشد. بی شک کشتیرانی و حمل و نقل دریایی بهترین نشانگر توسعه یک کشور و قرار گرفتن در بازار بین الملل است. در این خصوص، در تاریخ کتاب هایی چاپ شده است. که کشورها را به 2 دسته (خشکی نورد ) و (دریانورد ) تقسیم کرده اند. که کشورهای پیشران اکثرأ دریانورد بوده اند. در جنگ ایران و عراق، یک جنگ دریایی کوتاه منجر به نابودی کامل نیروی دریای عراق شد. از اون زمان محاصره دریای عراق تاپایان جنگ توسط ایران ادامه پیدا کرد. کشتیرانی اهمیتی این چنین دارد.
حمل ونقل دریایی با نقش درنوردیدن اقیانوس ها، فی نفسه شیوه حمل و نقلی است. که نقش اصلی را در پیوند زدن کشورها، فرهنگ ها و اقتصادها در جهان ایفا کرده است. بدون حمل ونقل دریایی صحبت در مورد توسعه و سخن گفتن از دهکده جهانی و تولید جهانی گزافه است. بی دلیل نیست که واژه SHIP هم به معنی کشتی هم به معنی فعل حمل کردن است. در حقوق حمل ونقل نیز هرچه قانون و مقررات در شیوه های جاده، ریل و هوایی است. از حقوق قدیمی تر و پر مایه تر دریایی سرچشمه گرفته است. صنعت کشتیرانی ستون حمل ونقل بین المللی است. و اکثر حجم و وزن بارهای بین المللی را توسط این شیوه حمل میشود.
شرکت هایی که به عملیات در پهنه اقیانوس ها مربوط میشوند و در این عرصه کار میکنند. به شرکت های کشتیرانی یا صاحبان کشتی موسومند (Ocean carriers) واز برخی به خاطر عملکرد در خطوط دائمی و منظم، به عنوان خطوط کشتیرانی (Shipping lines ) نام برده میشود. شکی نیست که این صنعت سرشار از نوآوری و پویایی است. یک طبیعت این صنعت، محافظه کاری است. اما جنبه دیگر آن بزرگی و عظمت است. کشتی ها تنوع زیادی دارند. تنوع کشتی ها به کاربرد و کارکردشان بر می گردد. هرکارکردی معماری خاص خود را انجام می دهد. آنچه کشتی ها متنوع ساخته، نیازهای بازرگانی و جابه جایی کالاست. نیاز ما در اختراع و نوآوری است. که کشتی های مختلف برای منظورها و کالاهای مختلفی طراحی شدند. توسط شرکت های کشتیرانی بهره برداری می شوند و به ناوگان آن ها می پیوندند.
نوع کشتی خط منظم است که از سلول های متعدد و دیوارهای متحرک برای بارگیری کانتینرهای 20 فوت و 40 فوت در زیر و روی عرشه تشکیل شده است. کشتی های کانتینر بر نسل جدید تا 15000 کانتینر معادل 20 فوت جای دارند.
کشتی هایی هستند که بار فله (بدون بسته بندی ) حمل میکنند. بارهای فله یا مایعند یا پودری یا به صورت کلوخه، لذا شکل کف مخازن و انبارهای این کشتی عموما کروی و غیر مسطح است. بار داخل این انبارها ریخته میشود. فله بر ها به 2 دسته تقسیم میشوند: فله بران جامد و فله بران مایع
تانکرهای نفتی که نوعی فله بر مایعند بزرگترین انواع کشتی هستند. تانکر های نفت خام گاهی تا 550000 تن ظرفیت دارند و یک شهر کوچکند. این کشتی ها به خاطر اندازه و ابعاد بزرگشان نه میتوانند از کانال سوئز و نه از کانال پاناما عبور کنند. به همین دلیل به آنها Cape size هم میگویند. تانکرهای نفت خام از نظر اندازه به 2 دسته بزرگ تانکرهای بزرگ ( Very large crude carrier = VLCC ) بین 150000 تا 320000 تنی و تانکر های خیلی بزرگ (ULTRA LARGE CRUDE CARRIER =ULCC ) بین 320000 تا 550000 تقسیم می شوند. این کشتی ها در هر بار گیری توسط بازرسان چک میشود و گواهی بهداشت میگیرند. هر کشتی از چندین انبار و مخرن تشکیل شده است. گاهی لازم میشود بدنه این مخازن از فولاد ضد زنگ یا اپوکسی شود. این عوامل باعث گران تمام شدن این کشتی ها میشود.
فله برهای خشک نیز کشتی های عظیمی هستند، ولی از کشتی های فله بر مایع کوچکترند. سایز متوسط این کشتی ها که به Super Handy Max معروفند در حد 55000 تن است. این کشتی ها دارای چند انبار متوالی در طول کشتی است. که می تواند انواع کالای فله مثل سویا، سنگ معدنی، سنگ آهن، شکر، برنج، ذرت، گندم ،انواع حبوبات و گوگرد را حمل کند. بیشترین تعداد کشتی ها در جهان از همین نوع هستند.
کشتی های رو _رو در واقع محوطه بزرگ پارکینگی است. که هر نوع وسیله ای که زیرش چرخ داشته باشد. می تواند از طریق پل انتهایی کشتی روی چرخ خودش وارد کشتی شده و به همون طریق از کشتی خارج شود. (خودرو ،کامیون،لودر و بولدووزر ) کشتی های رو_رو معمولا چند عرشه (طبقه ) دارند.
قدیمی ترین نوع کشتی و در واقع نسل قدیم کشتی های کانتینری است. که قبل از انقلاب کانتینری به حمل کالای بسته شماری اشتغال داشت. از نظر معماری داخلی این نوع کشتی ها معمولا از چند عرشه طبقه و چندین انبار در طول و عرض کشتی تشکیل شده است. رایج ترین سایز کشتی کالای عمومی کشتی های سایز 20 تا 25 هزارتنی موسوم به کشتی های Handy Size هستند. ناوگان کشتیرانی ایران کشتی کالای عمومی را به کشتی کانتینر بر ترجیح داده است.
در واقع از نظر معماری همان کشتی های کالاهای عمومی هستند. با این تفاوت که انبارهای آنه مجهز به تجهیزات برودت ساز است. معمولا این کشتی ها برای محمولات خیلی بزرگ کاربرد دارند و محمولات نه چندان بزرگ با کانتینر یخچالی حمل میشود.
به یک سازه یا شناور دریایی می گویند. که یا خن دارند ( برای بارهای فله یا مایع ) یا لبه دار و رو باز برای بارهای کالای عمومی و فاقد قوه محرکه است. دوبه ها برای مسافت های کوتاه یا برای جابه جایی های داخل رودخانه ها و آبراهای داخلی به کار میروند. (رایج ترین شناورهای دریایی )
کشتی هایی هستند که در آن واحد انبارهایی از آنها برای 2 تا 3 نوع کالا درست شده است.
این کشتی ها به 2 نوع گاز مایع طبیعی ( متانج یعنی متان یخ زده ) و گاز نفتی مایع ( پروپان و بوتان ) تقسیم شده اند. ولی از آنجایی که صرفه در مایع کردن گاز و سپس حمل ونقل است. اقبال و کثرت بیشتر با کشتی های گاز مایع است. مخازن این کشتی ها تحت فشار اتمسفر یک بسیار بالایی است. لذا ساخت آن به تکنولوژی خاصی نیاز دارد. که در دسترس هر کارخانه کشتی سازی نیست.
در آرشیو انواع کشتی ها، برخی کشتی ها از نظر تعداد و ظرفیت به شدت در حال رشدند، مثل کشتی های کانتینر بر و کشتی های فله بر و برخی دیگر در حال افول مثل کشتی های کالای عمومی یا کشتی های یخچالی.
صنعتی است که بهتر از بسیاری صنایع دیگر نشانگر جهانی شدن تجارت و اقتصاد است.
شرکت های کشتیرانی برتر دنیا ( کانتینر بر )
کشتی های منظم در خطوط منظم و با برنامه حرکت می کنند. برنامه هر کشتی حداقل تا یک سال بعد تدوین شده است. کشتی ها در مسیر تجاری سفر می کنند . چند مسیری که به ایران ختم می شود در ادامه شرح می دهیم.
