حمل و نقل ریلی به عنوان روشی مطمئن و کارآمد برای جابه‌جایی کالاها شناخته میشود. این روش حمل و نقل به ویژه در حوزه جابه‌جایی کالای حجیم و سنگین مزایای زیادی دارد. یکی از مهم‌ترین مزایای حمل و نقل ریلی برای جابه‌جایی کالاها، هزینه‌های پایین آن است. قطارها قادرند حجم بالایی از کالا را با هزینه‌های سوخت و تعمیر و نگهداری کم جابه‌جا کنند. همچنین این روش حمل و نقل به دلیل ایمنی بالا، خسارت‌های کمتری به کالاها وارد می‌کند.
علاوه بر این، حمل و نقل ریلی دارای قابلیت حمل و نقل بین‌المللی است و می‌تواند به عنوان بخشی از زنجیره تأمین کالا مورد استفاده قرار گیرد. این امر به ویژه در مورد محصولات حجیم و سنگین مانند ماشین‌آلات صنعتی، موادمعدنی و محصولات کشاورزی اهمیت دارد.
هر کدام از این بخش‌ها نقش مهمی در کارکرد موثر این صنعت ایفا میکنند.
اول از همه، بخش خط شامل زیرساخت‌های ریلی است. این بخش شامل خطوط ریلی، ایستگاه‌ها، پل‌ها، تونل‌ها و سایر تاسیسات زیربنایی است که به قطارها امکان حرکت را می‌دهد. ساخت و نگهداری این زیرساخت‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری زیادی است، اما در عین حال بسیار مهم و حیاتی هستند. کیفیت و ایمنی این بخش تاثیر مستقیمی بر کارایی و امنیت کل سیستم حمل و نقل ریلی دارد.
بخش کشش شامل لوکوموتیوها و سایر منابع محرک است که به قطارها قدرت و توان حرکتی می‌دهند. لوکوموتیوها می‌توانند دیزلی، برقی یا ترکیبی از هر دو باشند. قدرت، سرعت و کارایی لوکوموتیوها نقش مهمی در توانایی سیستم برای جا به جایی بار و مسافر ایفا می‌کند. همچنین هزینه‌های سوخت و نگهداری این بخش تاثیر زیادی بر هزینه‌های کلی حمل و نقل ریلی دارد.
در نهایت، بخش واگن شامل انواع مختلف واگن‌های باربری و مسافربری است. این واگن‌ها باید ایمن، مقاوم و متناسب با نوع کالا یا مسافران باشند. طراحی، ظرفیت و آراستگی واگن‌ها بر راحتی و امنیت مسافران یا سلامت و محافظت بار تاثیر می‌گذارد. همچنین ویژگی‌های فنی واگن‌ها مانند وزن، اندازه، سرعت و انعطاف‌پذیری در حمل و نقل نقش مهمی در کارایی کل سیستم ایفا می‌کند.
این سه بخش به صورت یکپارچه و هماهنگ عمل میکنند تا یک سیستم حمل و نقل ریلی ایمن، کارآمد و پاسخگو به نیازهای مشتریان ایجاد کنند. هر کدام از این بخش‌ها نقش حیاتی دارند و نیازمند سرمایه‌گذاری، طراحی و مدیریت دقیق هستند. تعامل و هماهنگی این سه بخش کلید موفقیت صنعت حمل و نقل ریلی است.
راه آهن هزینه ثابت و آغازین هنگفتی دارد، ولی هزینه متغیر آن پایین است. مزیت دیگر راه آهن امکان قبول آستانه وزنی و ابعاد بیشتر است. البته در مورد ابعاد، تونل ها و پل ها مانع بزرگی هستند و به محض اینکه ابعاد از حدی فراتر می رود. دیگر امکان حمل با راه آهن وجود ندارد. اما با اضافه کردن محور بیشتر، امکان حمل محموله سنگین با راه آهن بهتر از جاده است. از آنجا که هم چرخ ها ،هم ریل، هر دو فولادی هستند،هزینه سایش و خوردن ریل توسط چرخ ها بالاست .لذا ریل و چرخ هر دو استاندارد های فولادی خاصی دارند.بنابراین هزینه خسارت وارد بر ریل ،به خاطر تخلف از وزن مجاز و فشار محوری،به مراتب از جاده بالاتر است.به همین خاطر در طول خطوط ریلی قپان های خط قدیم ودیجیتال جدید،اوزان و فشار محوری را دقیقا کنترل کرده و هر گونه اضافه وزن را ممانعت کرده و در صورت بروز جریمه سنگینی اخذ میکنند.
یکی از پایه های حمل ونقل بین وجهی راه آهن است. در رویکرد های جدید حمل ونقل بین وجهی، استفاده از راه آهن کلیدی است. راه آهن ایران کوشش های زیادی برای توسعه حمل ونقل بین وجهی کرد. حتی در تعرفه های خود تخفیفی برای این روش تعارف کرد. ولی بدقولی زمانی، مشتری گریزی و هجمه مشکلات مالی، دست آخر راه آهن را بر آن داشت که از این سیاست های خود دست بکشد و به قهقرا باز گردد.
